Emily on the road, 2006-2012

Na mañá do 9 de agosto de 2006 estaba na Serra de Outes, tomando café (só largo, con pouco azucre; bebo pouco a pouco, até estar morno) nunha das mesas da parte de atrás do John Turkey. Debía vir do médico. Comecei a garabatear versos nun caderno que me regalara Óscar Sendón catro anos atrás, cando volveu de Canadá (con cunchas de caramuxas do Pacífico para o colectivo Sacou). Escribín con rapidez un poema sobre Emily Dickinson, repleto de ironía e encabalgamentos. O caso é que cando marchei completara máis de noventa versos, que aí quedaron. O 8 de decembro do mesmo ano volvín sobre eles e engadín, sen moito entusiasmo, outra ducia. Proxectos truncados, nos meus cadernos, hai moitos; este sería un máis.

No 2007 escribín moi pouco, e case todo por encargo. Mais lin bastante. Entre xaneiro e febreiro vivín en Ferrol. Era o segundo ano que traballaba no ensino. Antes, na editora, sempre tiña libros diante, mais pouco tempo para lelos. Agora tiña tempo para os libros. Collín confianza cun libreiro de vello da cidade. Pola mañá lía e paseaba, pola tarde ensinaba galego na EOI. Sentíame un flâneur. O seguinte destino foi Rianxo; na véspera, para ir collendo o ton, lin Historias e invenciones de Félix Muriel. A escrita narrativa tentábame, ía anotando ideas para unha novela e algúns contos que aínda non comecei.

Estiven a piques de sacar praza nas oposicións. Destináronme un ano enteiro a Salceda de Caselas. Alí tentei volver escribir. Non había unha boa libraría mais enchín o ático onde vivía cos meus libros; estaba traballando nunha ponencia sobre poesía (e filosofía e tradución), polo que precisaba moita documentación. Na primavera do 2008 escribín un relato sobre a peste en Noia no ano 1599, e metinme tanto na historia que crin estar a desenvolver os síntomas da enfermidade. Gustábame esborranchar servilletas mentres bebía viño nos bares. Ás veces levaba comigo un caderno de tapas azuis, feito a medida, que encargara nunha imprenta. Copiei nel o poema "Sobre a escrita", de Edeltraut Gallinge:

Un escribe

para que non se esquezan dun,

tamén descifraron 

xeroglíficos, 

a conta

resultou. 

Agora, mentres continúo estas liñas, estou na mesma mesa de hai seis anos, se é que unha mesa de bar pode ser a mesma despois de seis anos.

Sempre que está libre séntome aquí. É como un rito. Como se me axudase a escribir. Algunha outra entrada deste blogue foi redactada aquí, mentres tomaba café, escoitaba música e vía pasar a xente. E tamén gastei aquí follas de cadernos e servilletas, claro. É a miña taberna favorita da Serra. 

Nos destinos académicos que fun tendo, sempre de aquí para alá, andei algo polas tabernas, polo que fun xuntando un feixe de textos dispersos. Moitos deles volvían teimosamente sobre Emily Dickinson, ou máis ben sobre a idea que me fixera de Emily Dickinson. Tamén pensaba moito en Jack Kerouac, porque a miña vida era unha estrada, de aquí para alá; sen ser de ningures, e sabendo ben de onde era. 

Manuel L. Rodrigues fundou a editora Acha Escrava no 2009. Xa logo me pediu un libro para publicar. A resposta foi inmediata: díxenlle que tiña un poemario a medio facer.  Foi así como tiven que volver escribir en serio. Merquei un caderno de tapas azuis, onde comecei a tomar notas, moitas delas rescatadas dos outros cadernos, servilletas e papeis soltos. 

A maioría das anotacións eran fragmentos de lecturas, algo así como a bibliografía do que había vir. O poema Emily on the road comezou a madurarme na cabeza xa no 2010, cando vivía en Gondomar. Nunca imaxinara que puidese escribir no cuarto dunha pensión, mais acabei por afacerme. Creo que mesmo mudei algo o estilo daquela. Non lembro ano tan malo. Hai uns días, cando volvín alá presentar o libro, ao pasar a carón da biblioteca municipal, onde pasei tantas horas, abrinlle as portas á melancolía, mais xa basta. 

En xaneiro de 2011 (apremado polo editor e mais por Manolo do Río, cada vez que os tres nos xuntabamos arredor dunha mesa no John Turkey os venres pola noite) encarei o texto narrativo central, dividido en capítulos (que lle mandaba, un a un e desordenadamente, ao pintor m. m. reino, para que mos ilustrase), seguindo o guión que marcara. Daquela vivía en Burela. O inicio do libro saíu dunha tarde que pasei no porto desta vila. O sosego mental durou todo o ano, e aproveiteino. Aínda así, como fun complicando moito a historia (non me bastaba con Emily e Jack que aínda tiven que chamar por Orfeu e Ofelia, por exemplo), había veces nas que non sabía por onde seguir, como lle pasa a calquera que escribe.

Impacientes por ver dunha maldita vez o resultado, estes dous amigos foron turrando da historia, e por iso teñen un espazo na dedicatoria do libro. Despois do verán, xa en Outes, pasei o manuscrito á computadora e funo reescribindo varias veces. Cando o dei por rematado envieilles o texto (tamén a Óscar Sendón e a Iria Lago), á espera de veredicto. Non estaba nada seguro do que fixera. Díxenlles que mudasen o que visen conveniente, mais pareceulles ben tal como estaba. Aínda me deixaron facer varias modificacións e aproveitei para ir reescribindo, de xeito bastante secreto, para non amedrentalos máis.
Así, tras tanta espera, un día do pasado outono, coma quen non quere a cousa, o libro foi levado á imprenta, e levaron con el as miñas obsesións perfeccionistas, a miña teima por corrixir. O que veu despois contaréivolo outro día.

Fun por slam e vin premiado

Algunha vez oíra falar, sen moito interese, do poetry slam. O que non sabía é que fora inspirado nos combates de boxeo. Pensaba que só tiña que ver coas "pelexas de galos" do hip hop, que tanto nos lembran ás regueifas patrias. 

O pasado verán coñecín en Rianxo, na residencia de escritores dos amigos de Axóuxere, a Irene La Sen, que é toda unha experta nestas lides da poesía slam, e fíxome interesarme máis por esta modalidade poética.

Quizais o pánico escénico que teño cando recito en público (o que fai que me considere un pésimo recitador) xustifique a miña preferencia pola lectura silenciosa da poesía, o cal non me impide admirar a valentía dos poetas slam. Tamén admiro o valor dos seus poemas (cando o ten).

Así pois, ninguén máis sorprendido ca min o día que me clasifiquei como finalista no segundo torneo poético do Slam Arousa, o domingo 4 de novembro, no bar Brétema, en Ribeira (desculpade que non sexa tan garrulo como para escribir este topónimo con "v"). Detrás desta iniciativa anda a actriz e poeta Esther F. Carrodeguas. Quen me liaron a min para participar foron Pastor Santamaría e Ali Padín.

Ao final, tras competir na segunda volta co meu amigo Manuel L. Rodrigues e mais con Ramona Golías, o público optou por min. Parecíame incrible, mais así foi. E iso que seguramente o que eu fago fose o que menos lle acaese ao estilo poetry slam. Clasifiqueime para a gran final na Illa de Arousa e déronme este agasallo:

Aquela noite coñecín a Celia Parra, a miña antecesora no premio, finalista en Taragoña. Recoméndovos o seu RE(C)verso, un CD de audiopoemas. Ela si que sabe recitar!

Poucos días despois volvín ao bar Brétema, onde presentei o meu novo libro de poesía. Apenas había xente. Xa vedes que a poética é a máis pasaxeira das glorias. E iso que aprendín a recitar un pouquiño mellor; supoño que algo lle debo a Pablo Sax, o meu acompañante musical na "Xira Emily on the road", quizais o meu mellor mestre no recitado de poesía.

Tamén presentei o libro noutro bar, en Boiro: A Pousada das Ánimas. Alí tiven algo máis de público. Na barra estaba Pedro Campos, a quen coñecera neste mesmo local unha noite na que nos xuntamos nun recital de "poesía salvaxe" (tamén participaba Esther F. Carrodeguas, e coñecina alí) cos poetas da Semana da Poesía Salvaxe de Ferrol. Curiosamente, poucos días despois, na mesma Pousada das Ánimas, Pedro Campos foi o novo vencedor do Slam. 

Polo de agora teño claro que non teño nada que facer contra Celia e Pedro. Danme mil voltas recitando e ao lado deles son un vellouco. Quizais a miña verdadeira vocación estivese no boxeo e non nas letras; pois corpo teño abondo. Mais deixareime caer pola Illa de Arousa. Sempre é mellor escoitar poemas (aínda que sexan malos) que andar ás hostias. Sexa lida ou recitada, haberá poesía!

O vampiro de Añón

Esta nova entrada vén complementar a anterior. A continuación insiro a última columna que publiquei no suplemento do ABC; desculpade pois que se repitan algúns datos, nomeadamente no parágrafo inicial (sobre os meus primeiros contactos coa biografía do poeta).

Aos dezasete anos presenteime ao I Certame de Poesía Francisco Añón, convocado polo Concello de Outes, e fun premiado cun vale por vinte mil pesetas a canxear en calquera libraría outense e coa publicación daqueles protopoemas (felizmente difíciles de atopar). Un dos libros que merquei foi Vida e obra de Francisco Añón, a tese doutoral de Bel Ortega, pois pareceume que sabía moi pouco (só coñecía os versos que lle escoitara a meu avó e a algunha mestra) daquel poeta afastado cuxo busto de bronce mirara con indiferenza nas miñas visitas á biblioteca municipal e a quen lle debía uns cartos ben descansados. Desde que lin a súa biografía o interese foi medrando paralelo ao meu modesto percorrido polas letras. 

Un dos estudosos que máis me animou a chama da curiosidade foi Gonzalo Navaza. Por el souben que Añón fora un pioneiro en moitos aspectos (e non só nos involuntarios, como o de probablemente ter o mérito de ser o primeiro escritor galego fotografado): nos seus versos aparecen, seguramente por vez primeira en lingua galega, unha referencia a Nova York, a homeopatía, un vampiro... Si, un vampiro, nun poema de 1876, cando aínda non se publicara Drácula (Londres, 1897). Aparece nunha preciosa elexía a Teodosio Vesteiro Torres, escrita pouco despois do suicidio deste; tamén contén o texto a que quizais sexa a primeira descrición dunha urbe contemporánea na literatura galega. 

Na Fundación Luís Seoane da Coruña tiven ocasión de ver a magnífica exposición "Drácula, un monstro sen reflexo. Cen anos sen Bram Stoker (1847-1912)". O coidado dos organizadores levou mesmo a incluír elementos textuais que relacionaban Galicia con esta temática: El vampiro, de Pardo Bazán; Un ollo de vidro, de Castelao; Un claro del bosque, de Fernández Flórez; a Carta XX do Padre Feijoo. Mais nada do vampiro de Añón, aquel que hai tempo me mordeu. Parece que non soubesen del, e é unha mágoa porque, ao nacer o 9 de outubro de 1812, sería boa ocasión de homenaxear o seu bicentenario. A elexía a Vesteiro faime máis ben pensar no animaliño quiróptero e non tanto no humano que volve da morte; mais tamén son quirópteros os que pinta Goya e si figuran na exposición. Consultei a Wikipedia; tampouco alí o vampiro de Añón ten reflexo.

Publicado na sección Artes & Letras Galicia, 

no diario ABC do 27 de outubro de 2012

Velaquí o meu exemplar do libro de Bel Ortega. A enruga que atravesa a capa denota o seu proveito. Téñoo repleto de anotacións e papeliños marcando páxinas. Agora mesmo está en proceso de restauración. Custoume daquela (5-8-97) 4.120 pesetas, nunha libraría que xa non existe.

O Poeta Añón e mais eu

A curiosidade por Francisco Añón vénme desde os dezasete anos, cando me premiaron no certame que leva o seu nome no concello de Outes. Como gratitude destinei parte do premio a mercar a tese doutoral de Fernando Bel Ortega, pois sabía moi pouco de Añón; só lle escoitara a algunha profesora e mais a meu avó recitar algún poema de memoria. Grazas a Marita Gosende, a bibliotecaria de Outes, tiven acceso a diversos documentos. Manolo do Río deixoume ler a biografía que escribira Xosefina López de Serantes. E pola miña conta non deixei de anotar e copiar calquera dato que tivese algunha relación coa vida e obra daquel poeta. Despois, estudando o segundo curso de Filoloxía Galega, fixen un traballiño sobre a presenza da sátira e do humor na súa poesía, para a asignatura de Alonso Montero.

Cando Pilar Sampedro contactou comigo e con Santi Nieto para organizarmos un curso na Serra de Outes, en 2004, foi como comecei a traballar máis en serio e axudei a elaborar todo aquel material: a exposición e a súa guía, o roteiro literario, a obra de teatro e mais a unidade didáctica que acabarían callando neste libro, que saíu na editora onde eu traballaba:

Aí foi cando comecei a afondar na vida e obra de Añón, e pouco despois os artigos para a revista Terra de Outes, da asociación homónima, fixéronme manter a constancia; cada tres meses publico sequera un artigo sobre algún aspecto relacionado co poeta, na sección que titulo "Os papeis de Añón". Os números desta revista tédelos pendurados aquí, na páxina web que fixemos os de Terra de Outes para conmemorar hogano o bicentenario do nacemento de Francisco Añón. O noso presidente, Xoán Mariño, foi nomeado comisario do "Ano Añón", decretado polo Concello de Outes. A asociación organizou cursos e xornadas, tivo lugar un congreso na Cidade da Cultura, a directiva da RAG reuniuse en Outes no día do aniversario (9 de outubro), levouse a cabo a edición facsimilar dos seus poemas galegos, gravouse un disco, filmouse un documental... E a min encargáronme unha nova biografía hai agora un ano. Por sorte a maior parte do traballo de documentación xa estaba rematado, dadas as miñas achegas anteriores, de aí que puidese entregala sen problema a principios de xuño. Finalmente o novo libro (que vedes na marxe dereita deste blogue) incluía unha escolma poética. Con el tratei de poñer orde na cronoloxía dun dos poetas máis interesantes e orixinais do século XIX.

Aínda que poida parecer un escritor hoxe esquecido, Añón está vivo na cultura outense. Mais a memoria que hai del é basicamente oral. Sabemos moi pouco aínda da súa participación no levantamento de 1846, do "Hino dos povos", das viaxes por Europa con Mr. Shawford, dos seus retratos, da vida sentimental e familiar, do labor xornalístico... No libro ocúpome destes asuntos aportando o que puiden averiguar. Moitos misterios da súa biografía quizais morreron cos vellos que sabían cousas nunca escritas.

A xeito de desculpa

Pasaron case tres meses desde a última entrada. Xa sabedes que este blogue naceu en parte para ir reunindo as columnas da sección "Flores de papel" (tal como se constata pola superioridade numérica desta etiqueta). En agosto non se fixo o suplemento Artes & Letras, por vacacións, e unha confusión levou a publicar repetida a columna "Merda de ouro" no final de setembro. Daquela tiña que saír "Medalla de ouro", que era o peche da triloxía sobre o maldito ouro. A miña intención (agora sei que foi un erro) era publicar os tres textos de xeito consecutivo no blogue. Para complicar a cousa, polo medio cruzouse o bicentenario do nacemento de Francisco Añón (9 de outubro) e deixei que "Medalla de ouro" agardase aínda algún mes máis para poder sacar antes "O vampiro de Añón", texto que vos ofrecerei nunha entrada vindeira. A todo isto hai que sumarlle a miña proverbial preguiza para escribir, avivada por unha repentina dedicación ao amor (que, xa sabedes, quita tempo; e, no meu caso, a felicidade non se leva ben coa creatividade) e mais polas ocupacións e preocupacións derivadas do lanzamento de dous novos libros case dun golpe: unha biografía de Añón e mais un novo libro de poesía. Destes traballos xa vos irei falando. En parte débolle aos novos proxectos (que van facendo de min cada vez máis "un que escribe") as ganas de retomar os garabatos neste espazo virtual. Tamén lle dou as grazas á panda de delincuentes e psicópatas que gobernan o mundo; polo seu bo facer, polo seu eficaz plan para sumirnos na miseria, teño máis tempo para escribir, afastado das pequenas tiranías do traballo. E de paso aproveito para introducir algúns cambios no deseño e presentación do blogue. Así que volvo abrir a fiestra do meu estudio e, sempre que queirades, por aquí me teredes. Por aquí me leredes.

Merda de ouro

A mediados dos noventa, nunha clase de literatura, o profesor fixo unha rápida alusión á Merda d´artista de Piero Manzoni (noventa latas, con trinta gramos de supostos excrementos en cada unha, que saíron á venda en 1961 co mesmo valor que tiña o ouro) e logrou captar a nosa atención no intre. Teño comprobado que é a obra de arte máis plaxiada de toda a historia, e non só por artistas, mais daquela non daba creto, por moito que estivese farto de ler en baños públicos e carpetas clasificadoras: "Si la mierda fuera oro, tú serías un tesoro"*. 

Agora leo Después de tantos desencantos. Vida y Obra Poéticas de los Panero, de Federico Utrera, quen exhuma un escrito de Leopoldo María onde pon: "Y el dinero, como dijera Marx, no es nada en sí mismo sino un fetiche, una ilusión, la existencia humana reedificada. Y es por ello que el oro, como dijera Ferenzcy, es un símbolo del excremento, por cuanto es desolada figura de un otro que puede sin aquél querernos, con sólo que mi palabra le devuelva la imagen, o le prometa a sí mismo". Tamén reflexionaba Panero sobre o seu querido adaxio alquímico "In stercore invenitur" (no esterco encontraralo), que introduce en varios textos**. Debe haber moita merda no mundo cando a casualidade fixo que me dese por copiar hai uns meses un excelso treito do Manual de literatura para caníbales, de Rafael Reig; ao tratar de Rubén Darío e os modernistas dáse conta do guano dos albatros, usado como fertilizante, cuxa febre levou en 1879 ao enfrontamento bélico de Bolivia co Perú (que a piques estivo tamén de guerrear cos Estados Unidos): "Sin embargo, como la misma poesía, el guano fue perdiendo toda relevancia a lo largo del siglo XX. (…) Freud propuso entonces la equivalencia subconsciente entre el oro y la mierda***, lo que les recordó de inmediato las intuiciones de los franceses: el "Merde!" de Verlaine y el otro rotundo "Merde!" que rugió Rimbaud cuando le preguntaron, ya en África, por la poesía".

O ano pasado uns emprendedores desenvolveron en Kenia un proxecto para converter a merda en ouro (así din eles): a construción de retretes**** nos que se recollen os excrementos para seren transformados en fertilizantes e biogás. A ver canto lles dura o negocio, porque, como escribiu García Márquez, "Cuando la mierda valga dinero, los pobres nacerán sin culo". 

Publicado na sección Artes & Letras Galicia, 

no diario ABC do 28 de xullo de 2012

(As notas ao pé, con asteriscos, son un engadido para esta
 entrada, polo que non foron publicadas no artigo orixinal.)

* A miña amiga Sonia corríxeme e asegura que o lema correcto era: "Si la mierda fuera oro, tú serías mi tesoro".

** Se non lembro mal, Oiva Juntunen, o protagonista da novela de Arto Paasilinna O bosque dos raposos aforcados, ao saír do cárcere ía á casa da aldea recuperar o botín que soterrara no esterco dentro dunha corte.

*** Para cinéfilos: http://www.thegoldenpooawards.org/

**** A cantante Madonna ten solicitado a destrución dos retretes dos hoteis nos que se hospeda, para evitar que alguén teña a tentación de vendelos. 

Compro ouro

Se a memoria non me abandona, lembrarei toda a vida os cumes dourados polos toxos en flor nos montes que circundan a autoestrada do Atlántico ou o val de Mondoñedo. Pola primavera volvía á casa desde Gondomar ou Burela, en plena febre do ouro, e sabía que a miña única riqueza era a visión marabillosa desas xigantes bestas durmidas de pelaxe fulgorosa, as que xa desde moi neno vira no Castelo de Cando, cuxos ecos viaxan a través do Tambre para iren percutir no Iroite, no Tremuzo e máis alá. No teito do coche, chovese ou quentase o sol, marteleaban uns versos de Tomas Tranströmer: "Alá arriba están os túmulos/ da Idade de Ferro, de cando isto era un lugar/ de loitas entre tribos, un Congo máis frío,// e o perigo facía que se unisen fadas e xente/ cara a un murmuriante centro tras os muros,/ tras pedras e arbustos no cume do monte". Atoparedes a veta disto na primeira entrega (xuño de 2012) dunha particular triloxía do ouro que estou a publicar no Artes & Letras Galicia.

A finais dos noventa fun a un recital de Manuel Rivas. Antes só puidera escoitalo nunha gravación e xulgueino un tipo extravagante, ao velo entrar na sala cunha póla florida de toxo na man. Dixo que a apañara a carón da estrada, de camiño en coche cara a Compostela. Deixouna sobre o atril, no que colocara os textos, e mantívoa ergueita mentres recitaba os versos finais do último poema: «A min custoume algún traballo dicir sen respirar/ que había plantas monocotiledóneas/ pero non din sabido de que familia era,/ se é que a tiña,/ o toxo que douraba os montes de Galicia». (Para seguir lendo picar aquí.)

Agora que xa o verán vai ben entrado, mentres dorme a idade dourada dos nosos montes, teredes que conformarvos con estas flores de xesta que atopei ao pé dun camiño, lonxe das montañas:

Os versos de Tranströmer son tan bos que aínda poden facerme florecer novos textos. De feito xa aconteceu así cando escribía Emily on the road; pensade niso se algún día ledes o meu poema e vos atopades con medoñas da Idade de Pedra. 

Oxalá miredes os montes dourados e coñezades tanta beleza. Non hai ouro no mundo que a pague.

As ovellas de Joyce

Non sei se vale como xeito de celebralo, mais o Día das Letras Galegas cólleme inmerso en tarefas de documentación e reescritura, queimando a vista en proveitoso coloquio cos defuntos. Despois de xantar, para sentirme un pouco máis normal, tomo o café na horta mentres leo (por primeira vez fóra da cama) Diario de inverno, de Paul Auster, cuxa edición galega é mesmo anterior á do orixinal en inglés. Agrádame recoñecer a prosa deste novelista, como unha cara familiar que nos trae boas lembranzas; xa dixo Stefan Zweig que só é novelista quen constrúe todo un cosmos. 

A lingua que falo loce moi fermosa nos bos libros, penso mentres gozo da lectura, do tempo libre e dunha suave brisa que calma a calor. Onda as flores que sobreviven ao seu amor cativo.

Auténtica cara de pracer tena a Tita, a gata, que dorme, estirada a rente do meu antebrazo, sobre a mesa de pedra, onde tantas veces tivo repouso o seu compañeiro: o Tito morreunos hai uns días (sospeito máis ben que nolo mataron) e poñémolo moito de menos. Acórdome do deseño dun gatiño negro que figuraba nas cubertas da colección Libro Amigo, da editorial Bruguera, parte tamén da miña escola, como mostra o exemplar desfeito de La muerte de Artemio Cruz, pousado na mesa de noite, do que lin algunhas páxinas ao chou cando souben da morte de Carlos Fuentes. Pois só son válidas, a falta das feitas en vida, as homenaxes a través do encontro coas obras.

De Valentín Paz-Andrade lera hai uns anos, con moito interese, A galecidade na obra de Guimarães Rosa, demostración do idioma universal. Tamén mercara Cen chaves de sombra, igualmente publicado por Ediciós do Castro (o finado Isaac Díaz Pardo é un dos poucos referentes culturais galegos do ámbito empresarial que superan o labor de Paz-Andrade), mais non souben aprezar o gran poeta do que falaban. Volvo tentalo e sorpréndeme o poema "As ovellas de Joyce", encabezado por unha cita, vertida ao galego, do Finnegans Wake. Cando leo isto aínda non sei que ao outro día hei ter nas mans dúas cartas manuscritas de Otero Pedrayo, o noso primeiro (e pioneiro) tradutor de Joyce, e que a súa letra malfeita -tinta azul sobre papel branco- son ondas do gran río da fala "que verte ao noso canle suas ondas,/ e se fai subterrán en cada noite/ pra renascer no leito das auroras".

                                                             Publicado no suplemento Artes & Letras Galicia, do diario ABC, en maio de 2012

Contaminación

Nos últimos anos foron aparecendo varias editoras pequenas en concepción mais enormes en intención, con propostas ben novidosas e interesantes para o debate cultural galego. Unha delas é Axóuxere. O día 12 de abril acudín á presentación do último libro que viñan de publicar: Ensaios Radioativos, de Márcio-André, na galería compostelá A.dFuga. Roberto Abuín, un dos editores, xa me advertiu de que non me fiase da pinta de santiño que tiña o autor:

Non sei que vos parece a vós. Roberto explicoume que cando lle daba por facer performances rompía todos os esquemas; é dicir, que entendín, co meu pouco entendemento, que máis ca un performer é un transformer. Se queredes saber máis sobre os seus proxectos, podedes ver a súa páxina.

E xa vos deixo coa columna que fixen para o suplemento (de abril) do ABC, onde relato, incompletamente (como en calquera relato), a noite que fun á presentación do libro de Márcio-André.

Aínda non sendo moi amigo das presentacións de libros (ás que imos como quen vai aos funerais: para que despois nos veñan a nós), as da editora Axóuxere sempre reclaman a miña atención. Ademais os actos sociais son boa escusa para saír da casa, dar un paseo e descansar a mente. Desta vez o evento era na galería compostelá A.dFuga e o autor era Márcio-André (Rio de Janeiro, 1978); a obra titúlase Ensaios Radioativos e disque causaran moito balbordo no Brasil e foran atacados e defendidos nalgúns xornais de alá. (Para seguir lendo picar aquí.)

Casares en tres

Xa van alá dez anos da morte de Carlos Casares. Foi un dos escritores galegos que máis popularidade tivo en vida, grazas á súa columna xornalística "Á marxe" (e non polos libros, claro, a pesar de ser un dos poucos novelistas serios que deu este maldito recuncho). Pareceume que ben merecía a miña humilde lembranza, aínda que namais fose polo ben que se portara co colectivo Sacou. 

Aquí deixo o que me publicaron no suplemento do ABC en marzo, varios días despois do décimo cabodano. Distribuín a columna en tres parágrafos, como facía el; daí vén o título (tamén parodiado doutro dunha novela súa):

O nove de marzo de 2002 cadrou en sábado. Pola noite, mentres quentaba nunhas potas a auga que ía servir para bañarme, anotei no diario como soubera da morte de Carlos Casares. Fora pola mañá, de camiño á feira do viño de Chantada. Tiña por diante unha fin de semana prometedora, aqueles días da xuventude e da liberdade, que iamos pasar na casa aldeá que a familia de Sonia ten en Pesqueiras, nas fértiles ribeiras do Miño. Cando Nieves e Mila nos deron a noticia lembrei aquelas xornadas do colectivo Sacou, no 2000, cando convidamos a Casares e Bieito Iglesias para falaren en Noia da súa obra. (Para seguir lendo picar aquí.)

Carlos Casares foi un dos ponentes nas I xornadas do colectivo Sacou

7 haikus galegos

Noutra entrada anterior penduraba un texto onde había algunha alusión ao Facebook. Hai un par de noites, mentres vagaba pola rede, quixo a providencia que me "atopase" nesta rede social con dúas ex-alumnas. Estivemos lembrando os bos momentos pasados nas aulas, como aquela semana na que aprendemos a escribir haikus. 

Déralles algunhas nocións sobre este tipo de composición poética, convencido de que a escribir poesía apréndese, mais non se ensina. Aínda así, obtivemos un bo resultado no 1º Concurso de Haikus do Val Miñor: un poema de Alicia e outro de Belén (igual que o de Basilio) foron recoñecidos con cadansúa mención honorífica. Que felicidade!

Cando Belén deixou a conversa, vencida polo sono, Alicia e mais eu decidimos escribir entre os dous un haiku, como nos vellos tempos. Noite de abril, chuvia, a lúa chea aínda recente. Escribín o primeiro verso, ela continuou con outro e pechei eu co terceiro. Gustounos o resultado. Escribimos un máis; agora comezaba e remataba ela. E así até que pedín papas para poder ir durmir. Creo que soñei con isto:

En total fixemos sete. Aquí os tedes:

Na noite de abril

pingas de auga. 

Levan o sono. 

Noites de lúa chea, 

bágoas de luz

nas cereixeiras.

Noites na barca,

a luz brilla na casa. 

Arde o corazón.

Perla nocturna,

resplandece baixo o mar

a luz da lúa.

Clara luz lunar

brotando no meu peito.

Lirios florecen.

Valse da lúa.

A cereixeira danza

despois do solpor.

Reflexo no mar,

a flor de loto aberta

na noite calma.

Alicia Grandío Arbiol & Ramón Blanco, na madrugada do 12 de abril do 2012.

Aínda podería engadir eu un máis, como resumo do noso proceso creativo común:

Noite de chuvia,

sete haikus galegos,

lúa minguante.

Prometinlle a Alicia que escribiría esta entrada, e por iso quero dedicarlla. 

Non sei

Andaba eu a matinar sobre o bicentenario de Charles Dickens (1812-1870) e mais Francisco Añón (1812-1878) ao tempo que revisaba vellas lecturas das súas obras, anovadas nestes tempos difíciles, nos que mesmo ler a Marx xa non parece moda doutra época, cando entraba febreiro coa noticia da fin do canto de W. Szymborska. Deixei en suspense os varóns decimonónicos e cacheei nos andeis polo volume dos Versos escollidos que publicou Positivas hai pouco. A antoloxía, en edición bilingüe da man de Lucía Caeiro, mesmo engade un par de pequenos collages cos que a autora polaca agasallou esta edición en galego. Podo mencionar polo menos tres librarías onde lembro ter lido ao chou versos do seu derradeiro poemario (Aquí, 2009) mentres buscaba algún outro título na sección de poesía: "Eu, adolescente?/ Se de súpeto, aquí, agora, se presentase ante min,/ tería que saudala como a unha persoa próxima,/ a pesar de que é para min estraña e remota?".

Dez días despois da morte de Szymborska fun a Vilalba, xantar cuns amigos. Cando regresei xa andara a noite varias horas. Conducía mentres escoitaba a radio: un programa esotérico daba conta da romaría de San Campio (en San Ourente, Outes) e do ritual para expulsar o "mal cativo", é dicir, botar o demo fóra do corpo. De súpeto, no cambio horario, o parte de noticias comeza co falecemento de Whitney Houston, a muller que un día dixo: "O demo está en min. Son a miña mellor amiga ou a miña mellor inimiga". 

Nos días sucesivos terei ocasión de corroborar como os titulares que a crucificaron nos últimos anos aboian agora no interior de pompas fúnebres buscando o ceo. Mais daquela, fechado no coche, envolto na escuridade, só pensaba naquela remota tarde de domingo (debeu ser no Nadal de 1994) na que fun a Noia ver El guardaespaldas no cine Felipe de Castro, onde agora hai un supermercado. As escenas do filme confúndense coas trasnadas que faciamos dentro da sala, pero os recordos máis nítidos son os daquel adolescente subindo cos seus amigos a un Castromil ateigado de xente que tamén ía ao cinema, e a neve que os recibiu ao saír da sesión. 

Agora collo o libro de Szymborska e volvo ler: "Prefiro o cine./ Prefiro os gatos./ Prefiro os carballos na beira do Warta./ Prefiro Dickens a Dostoievski./ Prefiro que me guste a xente/ que amar a humanidade".

(Publicado no Artes & Letras Galicia, do diario ABC, o 25 de febreiro do 2012.)

Resurrección

Esta colaboración foi escrita hai tres anos, en Semana Santa, aos poucos meses de comezar a miña actividade no suplemento do ABC. Daquela aínda non me publicaban as "Flores de papel" na rede, así que fago constar que, co título de "Resurrección", apareceu no nº 4 de Artes & Letras Galicia, en abril de 2009.

Nunha entrevista recente, o historiador inglés Robin Lane Fox, especialista no mundo clásico, sostiña que se Homero coñecese a nosa época sentiría lástima polos poetas actuais (“son tan malos…”) e nunca se metería en Facebook. Aos poucos días, servo dalgún designio tráxico que non chego a entender (eu, pobre mortal) decidín que chegara a hora de crear aí o meu perfil, inda que só fose por acalar o coro de fanáticos que me convidaban a facelo en múltiples correos electrónicos. Deste xeito vin engrosar a nómina (máis ben pseudoanónima ca pseudónima, pois requírense datos reais para seren efectivos) dos moitos millóns de usuarios dunha das máis coñecidas redes sociais de internautas. As diversas defensas domésticas que teño escoitado sobre o invento inciden no feito de que posibilita resucitar o contacto coas vellas amizades, as previas á popularización da telefonía móbil e de internet (e aquelas que é mellor manter mortas?). No meu caso, non puiden resucitar á única persoa coa que perdín o contacto involuntariamente.

Cando quero estar cos amigos, en vez de pasar as páxinas virtuais do “libro de caras”, encárome con eles, como fixen na Semana Santa, tempo propicio para a resurrección da carne, da amizade e, como verán, da poesía. Na santa compaña de tres amigos vellos pasei unha tarde inmortal na vila de Rianxo. Un dos momentos máis emotivos foi a visita ao cemiterio de Tanxil, onde están enterrados Rafael Dieste e Manuel Antonio. Ningunha proba mellor de que a escritura se fai contra a morte ca aquela que nos ofrecen as lápidas, tan mudas mais tan elocuentes. Tamén nós permaneciamos calados e absortos, cal adictos cibernautas, pensando nas faces e nos libros dos poetas mortos, de todos os malditos poetas mortos. Despois da catarse dirixímonos á praia, onde, caendo a tarde, lemos poemas en voz alta (a voz que non teñen os mortos), coma quen lles fai unha ofrenda ás deidades marítimas, antes do periplo. 

De noite, retirado xa na deserta paz do lar, “con pocos, pero doctos libros juntos”, lin a face de Dieste baixo a luz do Rojo farol amante: “Quien muere y resucita / se embarca en el milagro”, pasei as páxinas da voz de Manuel Antonio De catro a catro: “Encadearemos adeuses de escuma / pra tódalas praias perdidas”, solemnemente, como se así puidese resucitar a amizade, a praia de Tanxil, o mundo clásico, e os malditos poetas mortos. 

Encarando a tumba de Manuel-Antonio

Como fin de Coresma, pareceume oportuno rescatar esta columna, quizais a primeira dunha serie de vellos textos que vaian aparecendo por aquí. Os amigos dos que falo son: Manuel L. Rodrigues (autor da fotografía), Manolo do Río e Roberto Abuín, dos cales xa falaba na entrada inicial deste blogue. 

Por certo, aquela persoa que buscaba resucitou. Só por iso pagou a pena perder horas e horas no Facebook, aínda en detrimento das horas ocupadas coa poesía. Espero non tardar moito en verlle outra vez a cara.

Cando baixei co can ao río

Este é Horus.

Naceu no 2009 e tróuxoo meu irmán, Nolo, para a casa. Agora é da familia. Igual ca Tita & Tito (de quen xa vos falei). Ademais é un compañeiro excelente para dar paseos e facer algo de exercicio polos montes de Cando. A única queixa que del podo dar é pola manía que ten de poñerse bravo cando nos atopamos con outros cans, porque é moi sitote, e xa ten levado algún escarmento por iso. 

Unha noite do Nadal pasado baixamos ao río. Camiñamos a carón da xunqueira, preto da casa, que é a ruta que facemos cando non dispoñemos de moito tempo. Naquela escuridade fun tecendo na mente algúns versos, enredados na canción "River of tears", de Eric Clapton. De volta na casa, o can foi para o seu apousentamento e eu para o estudio, onde puiden desfacerme dos versos que me tiñan preso. Foi así como escribín un poema para Horus. Publicáronmo no último número da revista Casa da Gramática. Igual queredes lelo...

CANDO BAIXEI CO CAN AO RÍO

Entrou decembro

era noite

hoxe cando baixei co can ao río

el vai sempre diante

a correr

só nos amarra unha corda de pensamentos

chovera toda a tarde e a terra estaba húmida

conforme descendiamos a costa deixando atrás os farois da estrada

a escuridade ía envolvéndonos

el afastábase e a negrura limitábame a vista 

cando eu paraba e deixaba de sentir as areas do camiño

remoídas polas botas

oíao escarvar na terra empozada levantando pedriñas que volvían caer

uñas contra pedras e pedras contra auga

como se estivese a desenterrar o segredo da súa especie

non se escoitaba correr o río

paxaros non se oían 

mirei a árbore na que acostumo velos pousados

as súas pólas esfolladas non foran tragadas pola noite

semellaban os dedos dunha man diante dos ollos querendo protexelos da claridade

porque a través delas brillaban as luces da outra banda

o seu fulgor percutiría aínda no río cando nós xa non estivésemos

comezou a caer unha chuvia moi fina que foi indo a máis

chamei polo can e veu

saltoume contra as pernas e estampou a súa marca de auga e terra 

a proba de que tamén pasamos por aquí

iniciamos o camiño de regreso

chegando á estrada volve a luz 

pouco a pouco 

a cada paso

agora o can vai canda min 

máis amodo ca antes

como querendo retrasar a chegada á casa

o seu cativerio

reviro a cabeza cara ao lugar escuro do que vimos 

onde debe estar o río dormente

a árbore espida sen paxaros que fai de man acenando un adeus

agora invisíbel

camiñar acolá era difícil e perigoso

mentres un non se afacía a ver ás escuras

mais tivemos que aprender a andar na noite 

a entrar na escuridade

igual que fomos aprendendo a entrar na vida.

As fotografías quitoullas meu irmán na praia de Broña en marzo de 2010. Daquela tería Horus un ano. Tamén el prefire ensinar as fotos de cando era máis novo.

A taberna e a balea

En xaneiro, por motivos laborais, botei algo máis de quince días en Malpica. A soidade propiciou paseos e lecturas indelebles. Tamén algún descubrimento, deses que xa nos acompañan para sempre, se non mente o adverbio. 

Pola noite baixaba á taberna e un mar moi confuso viña visitarme.

E pensei que desta confusión podería saír algo así: 

Non daba collido o sono, supuxen que o cuarto estaba demasiado próximo á caldeira da calefacción, de onde viría o balbordo. Mais ao erguerme, cando abriu o día, vin o mar desde a fiestra. Era el quen ouveara toda a noite. Pola tarde, ao camiñar seguindo a ribeira, arrolado polo rouco son do océano, catei os seus efluvios de faenas e naufraxios -tanto traballo para nada- e instaleime no centro dese funguido que xa me acompaña desde hai días. Afíxenme a el e xa podo durmir. (Para seguir lendo picar aquí.)

Esta é a vista que tiña desde o cuarto. 

Ao fondo vese o mar; á esquerda o cabo de San Hadrián.

Agora que xa non ando por Malpica, non me dá vergonza confesar que non dei atopado nos cons da beiramar as pegadas das sandalias do santo, nin a silueta da serpe esmagada. 

O que si abichei foi a balea que quería cazar o capitán Lugrís:

Polas tardes, despois de percorrer estas ribeiras, duchábame, tomaba un café e ía ler á biblioteca municipal. Cando baixaba á taberna sempre era de noite e tamén vagaba por este peirao, máis ou menos, moitos anos despois:

Esta fotografía está pendurada na páxina do Concello de Malpica de Bergantiños

Cando baixaba á taberna sempre era de noite. Por iso non puiden ver as pegadas que deixara nas pedras toda esta xente.

Perfume gótico

Neste primeiro mes do ano, coma sempre, cumprín insatisfactoriamente o programa elaborado coas lecturas pendentes. Mais como contrapartida debo dicir que lin suficiente, en total uns nove libros, e non todos delgados; as horas de vagar foron moitas, pois xa rematei de escribir a noveliña (máis ben labirinto) en verso na que me perdera desde había tempo. 

Para saudar a inminente chegada do 2012 mandara á redacción do ABC este texto, que comezaba cos bos propósitos de lectura que algúns facemos cada ano: 

Nestas datas tan propicias para facer balances e inventarios, supoño que tamén vostedes elaboran listaxes, mentais ou escritas, dos libros que van ler no vindeiro ano. O meu método, froito particular da desorde, consiste en arrombar unha morea de volumes. Á maioría destes inocentes non lles chega o indulto de cada Nadal, e afogan no po, esmagados polas novas lecturas que o azar envíe, como pasou xa hogano coa nova edición en Galaxia da poesía que entre 1933 e 1981 publicou Álvaro Cunqueiro (quen, por certo, ao comezar o ano, anotaba nun caderno autores e títulos que lle apetecía ler; evidentemente, o programa quedaba incumprido por causa do azar). (Para seguir lendo picar aquí.)

Deste xeito remataba coa tetraloxía dedicada a Cunqueiro, no centenario do seu nacemento, que iniciara en Burela a principios de 2011. 

No Museo Virtual de Burela podedes ver as pinturas da Vila do Medio.