"Na outra banda dixéronme
os vellos vanse convertendo en arbres
vellas tamén sen follas na cara do sol
agardando sen saber o que
mudos".

Álvaro Cunqueiro

venres, 8 de agosto de 2014

Casa sen amo


Entre Cospedal y Palin, uno se inclina por Zsa Zsa Gabor, que supo expresar como pocos el amor conservador por el hogar: "Soy una maravillosa ama de casa; cada vez que me divorcio, me quedo con la casa".

Así remata un artigo de Manuel Rivas (en El País, 13 de setembro de 2008) a propósito de Obama e a comparación da política norteamericana coa española, de aí ese final. Busquei o texto en internet porque lle teño escoitado ao meu amigo Mario Redondo a cita de Zsa Zsa Gabor, até agora para min apócrifa e descontextualizada, que el lera no mencionado artigo. Lembreime dela (sen ser nin querer ser divorciado, nin sendo sequera o contrario) despois de lavar a louza e botar a roupa a secar, cando por fin podía sentarme a escribir isto (prometo que non farei pasar por feminista un alegato pseudoburgués: claro que sei o que é ter as mans corroídas pola lixivia e outras substancias químicas, como calquera que saiba o que é traballar; unhas mans estragadas non fan especial a ninguén). Sempre se di: a triste condición da ama de casa é que nunca ve o traballo feito. E se algunha vez o ve non é para durar: vólvese manchar, vólvese limpar, etc. E por riba case nunca se agradece nin se compensa. No entanto eu, amo de casa a tempo parcial e sen excesiva carga de traballo, son un privilexiado. Innegábel o inxenio lingüístico de Zsa Zsa Gabor, mais o sintagma "ama de casa" é perverso (como o é a cita): a única ama é a casa, que domina á muller. Como naquel conto de Cortázar: "Cuando te rgegalan un rgeloj (...) te rgegalan el miedo de pergderglo (...) tú eres el rgegalado". E deste xeito, como a roupa a centrifugar na lavadora, xiraba no meu maxín un texto para o blogue, que xa parece un blogue sen amo, tan abandonado como o teño. Estas tecnoloxías dixitais sonvos pequenas tiranías inmensas mais, como actualizo moi pouco, non se pode dicir que pertenza eu ao blogue. Será ao revés, ou non? En calquera caso volvo a esta casa (?) para retomar a publicación das Flores de Papel que nunca foran transplantadas aos xardíns electrónicos. Xa o quixen facer ao iniciar o mes, mais os días van pasando e a indolencia aprópiase de min (non serve a excusa das tarefas domésticas), entretido naquela felicidade conxugal da que escribira Tolstói, agora que durmo cada noite co meu amor en Negreira. En realidade quen me falou desta felicidade conxugal foi Manolo do Río, casado con Noriko Fukushima. Estes días andan polo Xapón, visitando a familia dela. Xa vos contei como coñecín a Noriko, cando aínda nin sequera era moza de Manolo. Nesa entrada precedente puidestes ver a portada da terceira entrega do suplemento Artes & Letras Galicia


Era marzo de 2009. Haruki Murakami viñera recoller o premio San Clemente. A miña previsión era sacar como tema de portada a Lope de Vega e "Fuenteovejuna", que estaba a mover polos escenarios Laurence Boswell. Mais providencialmente conseguín unha entrevista exclusiva con Murakami (se algún día volvo publicala por aquí igual vos conto como foi, non por presunción, senón polo que a anécdota en si ten de murakamiana) e mudaron os plans. Casualmente, neste terceiro número tamén comezou a colaborar con nós Manolo do Río, reseñando Doutros lados: capítulos sobre os contos de Cortázar (Toxosoutos, 2008). E por sorte encargouse de entrevistar el mesmo (que fala un inglés de Oxford polo menos) a Laurence Boswell. Pode que aquel suplemento fose o noso maior fito. Despois do chasco coas imaxes no número anterior, o superheroe Murakami viña na nosa axuda. Incluso a obra de Cristina Moroño loce con todo o garbo nas páxinas centrais, que asinaba Pilar Fustes, sobre a exposición "Las hijas de Lilith" na galería Moret Art. O malo do Artes & Letras Galicia era o bilingüismo entorpecedor, do que tamén son boa mostra estas páxinas centrais: á esquerda o texto en castelán, á dereita a versión trampeada en galego. Cousas destas hai no meu desordenado arquivo.


Por aqueles días de marzo, hai cinco anos, lin na prensa sobre o derrube do Arquivo Histórico da cidade de Colonia, coa consecuente perda do arquivo de Heinrich Böll. Un dos escritores que cultivaron o que se chamou en Alemaña a "literatura dos cascallos" ("trummerlitteratur") devolvíalle a literatura aos cascallos dos que proviña. E con este suceso alimentei as prensas cunha columna. Lembrades a prensa sensacionalista que arruinou a honra, e de paso a vida, de Katharina Blum? Pois eu non vos fun mellor.

A xente quere un fogar de paz. Por veces deslúmbrannos as ruínas mais nunca nos agradan os cascallos. Que triste unha casa sen amo! 

P. s.: Cando pensaba escribir esta entrada tamén ía relacionala co accidente de tren en Angrois. Non chegou puntual.

sábado, 1 de marzo de 2014

Benjamin Button

Igual que Benjamin Button, tamén eu vou indo para atrás no tempo. Volvo ao 28 de febreiro de 2009, sábado. Aquel día publicábase o número 2 do Artes & Letras Galicia, suplemento cuxa xestación vos relatei na entrada anterior. Como xa vos dixen, estiven a piques de abandonar o proxecto cando estabamos con esta entrega. Lembraredes que o suplemento saía o último sábado de mes. Entón, había que imprimilo na mesma semana, nos días previos, a poder ser xa o luns. Así que tiña por costume ir á redacción do ABC en Santiago o domingo, co material que xa fora reunindo durante o mes (habitualmente a base de andar encima dos colaboradores para iren entregando) e levábao máis ou menos organizado nun USB. Mentres os xornalistas traballaban baixo a presión do inminente peche de edición na noite do domingo iamos deseñando as páxinas. O número anterior maquetárao unha rapaza en Valencia, mais agora desta tarefa ían ter que encargarse Tito (Evaristo Amado) e Ana. Así que había que agardar ás 23:00 ou 24:00 horas para podérmonos dedicar completamente ao noso. Eles ían introducindo contidos na maqueta, buscando fotos no arquivo de ABC (un tesouro impresionante, por certo) e pasábanme as probas en papel para que eu as fose corrixindo e editando. Así ata as dúas da mañá, máis ou menos (e o luns xa iamos dando os últimos retoques; estabamos en contacto a través de internet ata que ía para a imprenta). Esta ía ser a nosa rutina; non sempre era así... mais aquel domingo aínda foi peor.
Lembro que eran sobre as nove da noite. Acababa de aparcar e baixaba do coche moi contento cando recibo unha chamada de Tito: "Moncho, sube que hai lío". Na redacción, caras de preocupación. Prefiro aforrar os detalles. A cuestión é que é aí cando Tito e Ana teñen que poñerse a maquetar, sen dominar ben ese programa, mais saíndo do paso como os excelentes profesionais que son. Mentres van montando as páxinas estou pegado ao teléfono, sen colgar, desde as once ata as catro da mañá, falando con Raimundo, que nos vai dando indicacións desde Madrid (cando deixei a coordinación, oito meses despois, este señor escribiume un emocionante correo de despedida). Todo se solucionou da mellor maneira que podiamos. Cando pasou aquela noite pensei que tiña que deixalo, mais, como vistes, non ía facelo. Aínda non. Había que ser fortes. Sobrevivir.


Sempre presumín da calidade das imaxes do noso suplemento, grazas ao coidado que poñen nisto os do ABC. No entanto, neste número as fotos saíron bastante mal, pois ían sen tratar, como apagadas, escurecidas. Sentíame algo impostor, ou como se me mentisen, cando a xente á que llo contaba me dicía que non tal, que as imaxes do suplemento eran unha pasada. Evidentemente, a isto contribuía a feliz conxunción das fotos que había no arquivo coas que lle encargabamos ao fotógrafo Miguel Muñiz. Tiven a sorte de traballar cun gran equipo de profesionais. Fascinábame a rapidez coa que elaboraban noticias, mesmo a dobre páxina, cando a min me levaba horas escribir columnas como esta: 


Como xa adiviñariades, é a publicada naquel segundo número, o 28 de febreiro de 2009. Ninguén pode desandar o tempo: hai cinco anos o 28 de febreiro era sábado; hoxe é sábado, onte foi 28 de febreiro.

venres, 31 de xaneiro de 2014

Zapatos

Hai hoxe cinco anos comezaba a miña aventura no suplemento Artes & Letras Galicia do ABC, e con el as miñas "Flores de Papel". Xa sabedes, a causa principal deste blogue. Como a publicación leva uns meses suspendida provisionalmente, e como xa van alá cinco anos (que diría o meu amigo Nacho Suárez) decidín ir recuperando (tal como tiña mentes de facer hai tempo) de xeito cronolóxico, mes a mes, as columnas literarias que fun publicando desde o 2009. Daquela aínda non se facía a edición dixital do suplemento na páxina web do diario, co cal a maioría deses textos só apareceran en papel. Ademais, aínda cando si se publicaba a versión dixital do suplemento, non sempre se penduraban todos os contidos do mesmo, co cal algunha columna seguía no limbo do papel e non vola ofrecín no seu momento. Así pois, vós podedes ler máis textos (se aínda vos interesan), eu teño a sensación de que escribo algo... e todos tan contentos.

Para lembrar a humilde efeméride, non estará de máis, maxino, contar sucintamente como se foi xestando o Artes & Letras Galicia. Ana Martínez Pedrosa, de quen xa falei nunha entrada anterior, era daquela redactora xefa da delegación galega e foi quen me propuxo coordinar o proxecto. Tratábase dun mensual cultural que se publicaría no ABC nalgunhas comunidades autónomas, a imitación do ABCD. Las Artes y las Letras madrileño (o suplemento ABC Cultural que sae os sábados co diario), pero con menos páxinas (dezaseis) e máis centrado na actualidade cultural de Galiza. Aceptei, non moi convencido e aínda pensei rendirme cando sacamos o segundo número, en febreiro de 2009 (igual volo conto noutra ocasión).
O primeiro que tiñamos que facer era presentarlle aos redactores do ABCD un guión da publicación galega coas seccións e contidos. Evidentemente o meu primeiro bocexo foi rexeitado, principalmente por ser demasiado literario; as artes plásticas (das que son un completo ignorante) debían ter maior presenza. Contabamos con que o noso suplemento fose o primeiro pero adiantóusenos o de Valencia (despois nosa virían, se non me equivoco, o de Castela-A Mancha, Aragón...). Aínda que nos sacou protagonismo, aportounos ideas, e vendo o que se facía no ABC Cultural, irmán maior (por non dicir pai e nai), así como noutros xornais e revistas, e aportando as nosas propias invencións, fomos perfilando o que algúns de vós puidestes ler. O único que nos esixían é que os textos aparecesen, sempre que fose posible, en versión bilingüe galego-castelán ou viceversa. Sei que moita xente non o entende, mais era iso ou non facelo. Ou facelo todo en castelán.  A miña columna si ía sempre en galego e seguiu así cando xa non era coordinador. Os textos das portadas case sempre ían en castelán. 


Velaquí tedes o primeiro número. Entre 1908 e 1909 Valle-Inclán publicara "La Guerra Carlista", a triloxía dedicada á causa á que estivo vinculado. Aproveitei o centenario para abrir con este "escritor galego en lingua española", como se diría nunha enciclopedia non convencional. Como acababan de reeditar o libro O carlismo galego de Xosé Ramón Barreiro, pareceume que era idóneo entrevistalo (e daquela era presidente da RAG; mellor aínda). Lembro que quedei con el o 20 de xaneiro de 2009, porque mentres agardaba a hora da entrevista estiven nun bar da Coruña vendo por televisión a toma de posesión de Obama. Daí debín quitar algunha idea para a primeira Flor de Papel: 


En realidade a primeira columna que publicase ía tratar sobre os cartos que enterraran na Cidade da Cultura. Sería un texto irónico con referencias ao Ciprianillo (que tamén acababa de reeditar Toxosoutos) e aos saqueadores avarentos que disque tolearon por culpa deste libro tentando atopar tesouros enterrados por toda Galiza. Imaxinaba os galegos do futuro toleando por non encontrar tantos cartos como foran (e estaban a ser) enterrados no Monte Gaiás. O delegado do xornal convenceume de que era mellor enterrar este texto, pois en pleno goberno do bipartito non parecía elegante comezar unha publicación cultural atacando as decisións políticas da Consellería de Cultura da Xunta de Galicia. Se non xa naceriamos marcados: "claro, o ABC". Mellor falar doutro tipo de políticas culturais. Entón escribín isto:


Naquela primeira entrega do suplemento apareceu igualmente un texto sobre a Cidade da Cultura (como non), daquela aínda en construción (igual que agora), pero era unha crónica máis ben descritiva asinada por Ana. 

Hoxe lembrei todo isto, e moito máis. "Entón entrei na casa e escribín: É medianoite. A chuvia bate nos critais. Era case media noite. Chovía". Pedinlle prestado o final de Molloy a Samuel Beckett, a cambio el sabe que sempre pode dispór dos meus vellos zapatos gastados. Os mesmos que eran novos cando comecei a colaborar co ABC, os que nunca foron bos para a chuvia.


mércores, 8 de xaneiro de 2014

Asturies (I). A metade da miña vida está nos hoteis

Hoxe Eva fai anos. Por iso escribo para ela esta crónica. Tentarei que sexa amena tamén para quen poida ler isto e non sexa Eva. Vou falar dunha breve viaxe a Asturies que fixemos hai máis de medio ano, ou vai xa para un. Sei que a ela lle fará ilusión. A min non me gusta nada viaxar, mais soporto as viaxes curtas a sitios próximos, como foi este caso. Porén, si acostuman gustarme os relatos de viaxes. Mesmo me gusta escribilos. De feito, en canto acabe esta serie sobre Asturies terei que comezar a relatar outra viaxe; xa veredes, xa leredes. A idea desta(s) entrada(s) vén de lonxe, é contemporánea á viaxe. Mesmo pensara en facer unha "flor de papel" para o ABC, aínda que despois desistín pensando que a ningún lector do xornal podía interesarlle como pasara unha ponte festiva un tal Ramón Blanco. Funa adiando, sempre con pretendidos asuntos máis urxentes, sempre con excusas para non escribir, ata hoxe. Ben sei que o regalo é cativo, mais o amor que o envolve é máis grande ca min. 

Esta torta tróuxoma Eva no 2012, para o meu aniversario.

Xoves, 16 de maio de 2013

 Denuncian a un hotel por negarse a alojar a jóvenes con síndrome de Down



Eva tiña uns días de vacacións. Eu empezara a traballar despois dun longo período forzado a vivir dos meus dereitos de autor (e dos aforros, claro). Viñamos pensando na posibilidade de facer unha pequena viaxe na ponte das Letras Galegas. O destino inicial era outro, mais iso non vén agora ao caso. Pasamos varios días planificando. Imos, non imos, imos, non imos...; marchamos o 16 pola tarde, marchamos o 17 pola mañá, se fai falta aínda collo libre o luns 20... As típicas tribulacións de quen non está afeito a estes transos. Eu son máis de erguerme calquera día libre e dicir: hoxe vou a ... Subo no coche e alá estou en menos de dúas horas (ou tres, excepcionalmente). Mais sabía que para Eva era importante facer esta escapada. A nosa primeira viaxe xuntos. 
Finalizara o contrato nun instituto de Carballo o día anterior, en pleno proceso de avaliación e cualificación. Tiña a mente dividida entre o cansazo e a preocupación: precisaba vacacións pero quería seguir traballando. Por sorte, o 16 era xoves e xa me asignaron un novo destino, Tui, onde ía comezar o luns. Un problema menos. Agora había que solucionar outro: o da viaxe que, supostamente, tiñamos que iniciar o 17, Día das Letras Galegas.
Era a primeira vez que Eva estaba na casa de meus pais. Despois de xantarmos, deixeina soa coa miña familia, aínda a risco de ser mal anfitrión ou de facer que pasase algunha vergonza, e púxenme a buscar por internet hoteis rurais de Asturies. Era a primeira vez na vida que facía unha pesquisa deste tipo por internet. Cando traballaba de vendedor, se tiña que pasar algún día sen vir á casa, nunca sabía en que vila ía durmir. Buscaba unha pensión onde estivese e punto. O mesmo que acostumo facer cando comezo nun novo instituto lonxe da casa. 
Busquei na zona oriental, cara aos Picos de Europa. Sabía, por  meus pais, por algúns coñecidos e por Manuel L. Rodrigues (fiábame máis da súa opinión), que non me ía arrepentir. Vin un con boa pinta. Marquei o número. O hotel estaba pechado temporalmente, non abría ata o verán. Aínda non comezara e xa estaba farto. Coa segunda chamada tiven máis sorte. Hotel rural El Llagar, en Cangas de Onís. Na páxina web tiña un aspecto demasiado bo como para ser certo, pensei. E o prezo, en temporada baixa en Asturies, óptimo. Mentres falaba con Blanca, a propietaria de El Llagar, intuía que aquel era o sitio ideal. Reservei para dúas noites. Sentinme moi contento e aliviado. Corrín escaleiras abaixo para dicirlle a Eva: "Xa temos cuarto!".

Debaixo deste fachinelo estaba a cabeceira da cama no cuarto de El Llagar.

continuará...

venres, 3 de xaneiro de 2014

Papeis, lecturas, papeis (un neandertal no mundo)


Xa había un ano que non escribía unha entrada sen ter o pretexto de presentarvos algunha colaboración xornalística. Ben é certo que non podo renegar destas redaccións máis ou menos propagandísticas, pois foron o que me levara a abrir o blogue e ilo mantendo pouco a pouco, moi pouco a pouco, sen saber ben que contar cando non tiña ningunha "flor de papel" para compartir (como podedes constatar nas etiquetas). Nada que dicir, pensaba. Tiña envexa do amigo que artellara un blogue dos veteranos (mantívoo do 2005 ao 2008, clausurado hai xusto seis anos), onde escribía arreo cunha intelixencia que desmentía o título da bitácora: Nada que dicir
Pero hoxe entrégovos un novo texto. Xa tiña pensado publicalo en novembro. (Pasados dous meses perdeu actualidade e mais contido, pois o tema central quedará diluído no conxunto destas liñas, mesturado con outros aconteceres igual de nimios.) O conto parte dunha casualidade. Estaba a ler Ben no mundo de Doris Lessing. Aínda non o rematara cando souben que a autora morrera na fin de semana. Non é raro morrer mentres len un libro teu cando es premio Nobel e tes 94 anos. A casualidade foi para min, claro. Pensei en escribir algo sobre isto. Talvez algo para o blogue e aquí me tedes. O ano pasado tamén morreron outros nonaxenarios famosos dos da miña corda como Stéphane Hessel, José Luis Sampedro ou Nelson Mandela. Deste último aínda non perdo a esperanza de volver escribir noutra ocasión, despois de desperdiciar días e días diante do teclado sen asinar unha triste crónica; para que, se xa todo o mundo o facía? 
Entrárame gana de ler Ben no mundo porque é a continuación d´O quinto fillo. Este último lino o ano que pasei en Salceda de Caselas, cando acababan de outorgarlle o Nobel. Inquietoume moito, sobre todo no primeiro libro, a historia de Ben Lovatt, nacido dunha familia normal do século XX pero máis homínido ca humano (un neandertal ou que?). A profundización psicolóxica dos personaxes faime consideralas novelas filosóficas. O estilo podía ser mellorable en ocasións. Harold Bloom dixo que "o seu traballo nos últimos quince anos é un ladrillo... ciencia ficción de cuarta categoría". Só Harold Bloom podía atreverse a dicir tanto, eu non. A min quédame un bo recordo destes libros. Mesmo copiei un par de citas do último para empregalas nunha entrada vindeira que levo rumiando desde agosto polo menos. Xa vos contarei; só adianto que ten que ver con Brasil.

Fragmento da cuberta con lapela da edición
 non venal realizada por Punto de Lectura no 2008 

Por agora quedo satisfeito con pechar a historia que tiña pendente sobre Doris Lessing. Ben vedes que non é nada do outro mundo. Desde aquela lin outros libros mais ningún me deu tanta literatura para facer eu literatura. Lembro que hai dous anos vos contaba como planificaba algunhas lecturas e cal era o meu sistema. O dito daquela podería seguir dicíndoo agora. Non son dado a facer aquí listaxes de libros lidos, como outro amigo veterano blogueiro, con lecturas máis selectas, elevadas e proveitosas ca as miñas. Mais por esta vez farei unha excepción. Despois de Doris Lessing viñeron varias prosas: Alan Pauls (Historia do pelo; prosa fascinantemente innovadora, cun pouco pelo a linguaxe crea un libro), Herta Müller (O home é un gran faisán no mundo; prosa cargada de dor e poesía, a vida rural pode literaturizarse así de ben), Roberto Bolaño (Putas asasinas; prosa que te leva onde o autor quere, un querería ser personaxe seu), Gertrude Stein (Tres vidas; prosa deliberadamente simple e cargante, cantas vidas malgastadas no correr dos días), Niccolò Ammaniti (Que empece a festa; prosa radicalmente divertida e satírica, sucede en Italia pero podería ser en España), Frei Martín Sarmiento (Coloquio en mil duascentas coplas galegas; prosa pretendidamente en verso, interesantísima desde o punto de vista antropolóxico e histórico).
Aínda podía ler máis se fose máis disciplinado. E, como un castigo sísifico, os libros non paran de acumularse para que lles busque sitio. Cando xa están nos estantes, veñen máis e non sei onde poñelos. Nos dous últimos días do ano, digamos que por medio de doazóns, acumulei a considerable cantidade de setenta e seis novos exemplares. E aínda teño que arquivar ducias de recortes de prensa e máis papeis que vou amoreando por calquera superficie libre no estudio, aos que se veñen sumar outros que me trae Eva. Naquela entrada da que vos falaba ao inicio desta, xaneiro de 2013, contaba como era vivir rodeado de libros e papeis. Estraña forma de vida. Ás veces síntome un neandertal incomprendido. Só a quen lle pasa pode entendelo.